Nieżyt nosa (nazywany potocznie katarem) ma zazwyczaj łagodny przebieg i nie wiąże się z groźnymi powikłaniami. Pomimo tego nie można go lekceważyć, ponieważ jest bardzo uciążliwy dla dziecka. Zalegająca wydzielina utrudnia oddychanie, uniemożliwia spokojny sen, powoduje rozdrażnienie i utrudnia karmienie. Tu pojawia się pytanie, jak leczyć katar u dziecka, aby uniknąć tych wszystkich problemów? Sprawdź poniższe wskazówki!
Czym jest nieżyt nosa?
Nos to początkowy fragment górnego odcinka układu oddechowego. Odpowiada m.in. za oczyszczanie, nawilżanie i ogrzewanie wdychanego powietrza. Co więcej, śluz produkowany w nosie to pierwsza linia obrony przed alergenami, drobnoustrojami chorobotwórczymi i substancjami drażniącymi, które mogą trafić do organizmu wraz z wdychanym powietrzem.
Jednak zdarza się, że mechanizmy obronne zawodzą. Dochodzi do rozwoju stanu zapalnego błony śluzowej nosa, czyli nieżytu nosa. Małe dziecko jest na niego szczególnie narażone, ponieważ jego układ odpornościowy i oddechowy nie jest jeszcze dojrzały. Ponadto warunki w jakich przebywa dziecko (żłobek lub przedszkole, gdzie łatwo o kontakt z zakatarzonymi dziećmi czy ogrzewane lub klimatyzowane pomieszczenia o nieodpowiednim nawilżeniu powietrza) sprzyjają przenoszeniu się drobnoustrojów chorobotwórczych.
Katar u dziecka charakteryzuje się zazwyczaj łagodnym przebiegiem i nie daje groźnych powikłań. Jednak warto rozpoznać go w porę, aby pomóc dziecku, które ma problemy z oddychaniem i zasypianiem [1, 2, 3]. Po czym poznasz zapalenie śluzówki nosa u dziecka?
Katar u małych dzieci – objawy
Katar u dziecka to nie tylko zatkany nos. Mogą towarzyszyć mu ogólne objawy: podwyższona temperatura, zaburzenia snu, problemy z koncentracją, ból głowy, rozdrażnienie czy zmniejszenie apetytu (zatkany nos wpływa na odczuwanie smaku i zapachu przez co dziecko może odmawiać jedzenia).
Nieżyt nosa u dzieci przyczynia się również do upośledzenia drożności kanalików łzowych. W związku z tym może objawiać się nadmiernym łzawieniem i białą wydzieliną w wewnętrznych kącikach oczu.
U dzieci katar powoduje także "drapanie w gardle" oraz pokasływanie. Są to objawy wynikające z przesuszenia błony śluzowej gardła i drażnienia receptorów kaszlowych przez spływanie wodnistego kataru po tylnej ścianie gardła [1, 2, 3].
Jak objawia się katar w przypadku niemowląt?
Czy takie same dolegliwości występują u najmłodszych dzieci? Objawy mogą być podobne do tych, które obserwuje się u starszych dzieci. Niemowlę ma problemy z oddychaniem, jest rozdrażnione i płaczliwe.
Niepokojące sygnały pojawiają się również podczas karmienia. Maleństwo oddycha głównie przez nos, dlatego szybciej męczy się w czasie karmienia i je mniejsze porcje.
W niektórych przypadkach pojawiają się objawy wymagającej pilnej konsultacji z lekarzem. Są to wysoka gorączka i obrzęk oczodołów (które mogą świadczyć o zapaleniu zatok sitowych), a także duszności [1, 2, 3].
Katar wirusowy, bakteryjny i alergiczny, czyli o różnych rodzajach kataru u małych dzieci
Co jest przyczyną kataru u dziecka? Nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie, ponieważ nieżyt nosa może mieć różną etiologię. Najczęściej jest spowodowany zakażeniem (wirusowym lub bakteryjnym) albo alergią. Jednak do zapalenia błony śluzowej i zatkania nosa mogą doprowadzić również inne czynniki: zaburzenia hormonalne, substancje drażniące czy niektóre leki.
Ze względu na przyczynę, katar u dziecka dzieli się na:
- alergiczny nieżyt nosa (ANN);
- nieżyt infekcyjny;
- nieinfekcyjny, niealergiczny nieżyt nosa (NNN);
Jak lekarz ustala, który z nich wystąpił u Twojego dziecka? W diagnostyce bierze się pod uwagę różne kryteria m.in. wiek dziecka, czynniki wyzwalające (lek, czynnik zakaźny, alergen), choroby współistniejące, a także dominujący objaw [1, 2, 3].
Infekcje wirusowe – najczęstsza przyczyna kataru
Większość infekcyjnych nieżytów nosa jest spowodowana zakażeniem wirusem. Najczęściej:
- rinowirusem,
- adenowirusem,
- wirusem grypy,
- wirusem paragrypy.
Charakteryzuje się ostrym przebiegiem i samoistnym ustąpieniem objawów (w przypadku dzieci młodszych z reguły utrzymują się one dłużej). Jakie to objawy?
Katar o etiologii wirusowej objawia się wodnistą wydzieliną, która z czasem staje się gęstsza. Oprócz nadmiernej wydzieliny z nosa może pojawić się suchy katar (po upływie 3-5 dni od zakażenia staje się mokry) [1, 2, 3].
Katar bakteryjny
W niektórych przypadkach na podłożu kataru wirusowego rozwija się nieżyt nosa o etiologii bakteryjnej. Predysponują do tego różne czynniki m.in. perforacja przegrody nosa dziecka i obecność ciała obcego w nosie.
Kolejną przyczyną kataru bakteryjnego jest inna infekcja bakteryjna np. zapalenie zatok, ucha środkowego lub gardła. Po czym rozpoznać, że to właśnie bakterie odpowiadają za katar u dziecka?
Jedną z dolegliwości, które mogą wskazywać na infekcję bakteryjną jest żółty lub zielonkawy, gęsty katar o nieprzyjemnym zapachu. Jeśli jest to wydzielina, którą ciężko usunąć poprzez wydmuchiwanie nosa i towarzyszą jej bóle głowy może świadczyć to o zapaleniu zatok [4].
Alergiczny nieżyt nosa
Przyczyną uciążliwych dolegliwości może być również katar alergiczny (inaczej alergiczny nieżyt nosa lub katar sienny). Jest to zespół objawów klinicznych związanych z Ig-E zależnym stanem zapalnym śluzówki nosa wywołanym przez alergeny (np. roztocza kurzu domowego, pyłki drzew, sierść zwierząt).
Alergiczny katar u dziecka może mieć charakter całoroczny lub sezonowy. Objawia się blokadą nosa i wodnistym wyciekiem. Mogą towarzyszyć mu: alergiczne zapalenie spojówek, świąd, astma i alergia pokarmowa. W niektórych przypadkach obserwuje się również: chrapanie, "drapanie w gardle", zaburzenia powonienia, chrząkanie, nocny kaszel i zespół obturacyjnego bezdechu sennego.
Jak rozpoznaje się, że tego typu objawy są spowodowane alergią? Diagnostyka alergicznego nieżytu nosa obejmuje badanie fizykalne i diagnostyczne. Pomocne są punktowe testy skórne (SPT), w których wykorzystuje się popularne alergeny. Dodatni wynik takiego testu wskazuje na IgE-zależną reakcję na konkretny alergen (np. sierść zwierząt). W razie wątpliwości lekarz może zdecydować o konieczności wykonania dodatkowych badań np. cytologii złuszczeniowej błony śluzowej nosa [1, 2, 3].
Nieinfekcyjny, niealergiczny nieżyt nosa
Co jeśli katar u dziecka nie jest spowodowany ani infekcją, ani alergią? W takim przypadku mówi się o nieinfekcyjnym, niealergicznym nieżytem nosa. Jego przyczyną mogą być niektóre leki (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne, blokery kanału wapniowego) i zaburzenia hormonalne.
Nieinfekcyjnym, niealergicznym katarem jest także smakowy (pokarmowy) nieżyt nosa wywołany: urazem, neuropatią nerwów czaszkowych lub będący powikłaniem po zabiegu. Objawia się on nieżytem nosa występującym po spożyciu określonych pokarmów. Zazwyczaj tych, które są gorące i ostro przyprawione [2].
Przewlekły katar
O przewlekłym zapaleniu błony śluzowej nosa i zatok przynosowych mówi się, gdy zespół objawów utrzymuje się przez minimum 12 tygodni. Oprócz nadmiernej wydzieliny z nosa mogą towarzyszyć mu: bóle głowy, łzawienie oczu, zapalenie spojówek, kichanie oraz uczucie zatkania nosa.
Główną przyczyną przewlekłego kataru jest alergia. Inną może być gwałtowna zmiana temperatury, a także przegrzanie pleców lub stóp (w takim przypadku mówi się o przewlekłym idiopatycznym katarze). Jeszcze innym czynnikiem prowadzącym do przewlekłego nieżytu nosa mogą być polipy, które są usuwane zabiegowo.
W niektórych przypadkach u podłoża przewlekłego kataru leżą przyczyny laryngologiczne. Jedną z najczęstszych jest przerost migdałka gardłowego, który rozpoznaje się zazwyczaj w wieku 3-6 lat. Objawia się obecnością wydzieliny w nosie, oddychaniem przez usta, chrapaniem, zaburzeniami słuchu i nawracającym zapaleniem ucha środkowego [5].
Jak poradzić sobie z katarem, który utrudnia oddychanie?
Co robić, gdy nos dziecka jest zatkany i nie możesz patrzeć na to, jak Twoja pociecha męczy się z oddychaniem? Istnieje kilka domowych metod, które możesz zastosować w przypadku pojawienia się kataru.
Roztwory izotoniczne i hipertoniczne
W sprzedaży dostępne są roztwory izotoniczne i hipertoniczne w różnych postaciach (sprayu, kropli do nosa, roztworów do inhalacji). Czym się od siebie różnią i kiedy je stosować?
- Roztwory izotoniczne: są izotoniczne w stosunku do płynów międzykomórkowych (czyli mają takie samo stężenie). Dzięki temu nadają się do przepłukiwania i oczyszczania nosa dziecka, a także nawilżania dróg oddechowych.
- Roztwory hipertoniczne: mają wyższe stężenie od płynów fizjologicznych. Możesz używać ich do zakrapiania i irygacji nosa w celu jego odblokowania i udrożnienia. Przydadzą się także do nebulizacji, która pomaga odkrztuszać zalegającą wydzielinę.
Pamiętaj, że długotrwałe stosowanie roztworów hipertonicznych (np. hipertonicznej soli morskiej w aerozolu) może wysuszać śluzówkę nosa.
Inhalacja i nebulizacja
Kolejnymi domowymi sposobami na katar są inhalacja i nebulizacja. Pierwsze z wymienionych pojęć jest szersze, ponieważ odnosi się do wszystkich zabiegów polegających na wdychaniu pary. Z kolei nebulizacja to jeden z rodzajów inhalacji. Jego istotą jest przekształcenie roztworu wodnego w aerozol za pomocą inhalatora.
Nebulizację możesz przeprowadzić za pomocą różnych rodzajów inhalatorów: pneumatycznego, ultradźwiękowego lub mebranowo-siateczkowego. Jednak pamiętaj, że nie tylko sprzęt jest ważny. Nie mniej istotny jest roztwór wodny, którego używasz do nebulizacji. Może być to roztwór izo- lub hipertoniczny, leki przeciwzapalne albo antybiotyki.
Ten rodzaj inhalacji sprawdza się w szczególności u młodszych dzieci. Jednak co zrobić, gdy nie masz pod ręką inhalatora? Prostszym rozwiązaniem jest inhalacja parowa. Polega ona na wlaniu do miski z gorącą wodą odpowiedniego płynu, a następnie wdychaniu pary.
Do zrobienia inhalacji parowej u dziecka powyżej 12. roku życia możesz wykorzystać AMOL. Zawarte w nim olejki eteryczne (m.in. lawendowy, goździkowy, mięty pieprzowej) działają odświeżająco, orzeźwiająco i relaksująco. Dzięki temu ułatwiają swobodne oddychanie i zasypianie.
Plastry aromatyczne, które ułatwiają oddychanie i zasypianie
Szukasz naturalnego sposobu na katar dla dzieci, które nie ukończyły 12. roku życia? W przypadku młodszych pociech zrobienie inhalacji parowej może być bardziej problematyczne. Co nie oznacza, że zostaje Ci już tylko nebulizacja.
Jeśli nie masz inhalatora lub szukasz prostszego sposobu na walkę z zatkanym nosem, zwróć uwagę na plastry aromatyczne. Ich stosowanie jest bardzo proste i wygodne – wystarczy nakleić plaster na suche ubranie (np. piżamę) dziecka .
Plastry aromatyczne AMOLowe mają taki sam zestaw olejków eterycznych, co AMOL. Z tą różnicą, że możesz stosować je u młodszych dzieci, które ukończyły 3. rok życia.
Maści rozgrzewające z olejkami eterycznymi
Innym domowym sposobem na katar u dzieci jest stosowanie maści rozgrzewających. Najlepiej posmarować nimi klatkę piersiową i górne partie pleców.
Jednak zanim to zrobisz, sprawdź od jakiego wieku możesz stosować maść. Większość tego typu produktów może być stosowana dopiero u dzieci, które ukończyły 3. rok życia.
Inne domowe sposoby na katar u dziecka
Stosowanie maści, plastrów aromatycznych czy inhalacji pomaga pozbyć się zalegającej wydzieliny, ułatwia oddychanie i zasypianie. Jednak na tym nie kończą się domowe sposoby na katar u dzieci. Co jeszcze możesz zrobić?
Ułożenie dziecka podczas snu
W usuwaniu nadmiernej wydzieliny pomaga również odpowiednie ułożenie ciała w czasie snu. Co to oznacza w praktyce?
Głowa dziecka powinna być ułożona wyżej niż klatka piersiowa. Takie ułożenie sprawia, że nadmiar wydzieliny spływa i nie zatyka nosa.
Pozostaje jeszcze pytanie o to, jak ułożyć dziecko w takiej pozycji? Najprostszą metodą jest włożenie kocyka pod materac łóżka albo używanie specjalnej poduszki.
Odpowiednie nawilżenie powietrza w pokoju dziecka
Katar to częsta dolegliwość w okresie jesienno-zimowym, który jest jednocześnie sezonem grzewczym. Jest to czas, gdy powinnaś zwrócić szczególną uwagę na warunki w pokoju dziecka: poziom zanieczyszczeń, wilgotność oraz temperaturę.
Co zrobić, aby zadbać o prawidłowe warunki w pomieszczeniu, gdzie przebywa dziecko?
- Co jakiś czas otwieraj okno, aby wywietrzyć pomieszczenie (o ile pozwalają na to warunki atmosferyczne).
- Reguluj temperaturę w dziecięcym pokoju. Nie powinna być zbyt wysoka.
- Wykorzystaj proste metody na odpowiednie nawilżenie powietrza w pomieszczeniu. Jeśli nie masz specjalnego urządzenia, możesz położyć mokry ręcznik na kaloryferze.
- Pomyśl nad zakupem urządzenia typu 3w1, które pełni funkcje jonizatora, oczyszczacza i nawilżacza powietrza.
Urozmaicony jadłospis i suplementy diety, które wspomagają budowanie naturalnej odporności
Budowanie odporności to coś, o czym warto pamiętać przez cały rok. Jeśli zadbasz o dobrą odporność swojej pociechy, istnieje mniejsze ryzyko, że w tzw. sezonie grypowym trzeba będzie szukać sposobu na katar.
Jak w naturalny sposób wzmocnić odporność? Zadbaj o to, aby w jadłospisie dziecka znalazły się produkty bogate w witaminy o właściwościach antyoksydacyjnych (A, C, E), cynk, selen i wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Ich źródłem są m.in. owoce i warzywa, orzechy, pełnoziarniste produkty zbożowe, oleje roślinne i tłuste ryby morskie.
Poza tym pamiętaj, że Twoja pociecha potrzebuje ruchu (także na świeżym powietrzu) i odpowiedniej ilości snu.
Leki na katar u dziecka
Nie zawsze domowe sposoby wystarczą, aby pozbyć się kataru. W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie farmakologiczne. Jego przebieg zależy od przyczyny nieżytu nosa.
W leczeniu kataru wykorzystuje się m.in. glikokortykosteroidy donosowe, doustne leki przeciwhistaminowe, a także antagonisty receptora leukotrienowego [2].
Zapalenie błony śluzowej nosa potrafi spędzać sen z powiek nie tylko dzieciom, ale i rodzicom. Jeśli nie chcesz, aby tak było pamiętaj o jednej ważnej rzeczy. Nie warto czekać, aż katar po prostu minie. Dobrze jest wspomóc się domowymi sposobami, które ułatwią oddychanie i zasypianie.
Nie zapominaj też o tym, że przyczyny zapalenia błony śluzowej nosa mogą być różne. Czasami jest to infekcja wirusowa, a innym razem przerost migdałka gardłowego. W związku z tym nie warto lekceważyć z pozoru niegroźnego kataru.
[1] Zieliński, Rafał, and Anna Zakrzewska. "Ostre infekcje górnych dróg oddechowych u dzieci-podział morfologiczny, diagnostyka i terapia." Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 4. No. 5. 2010.
[2] FORNAL, RAFAŁ, et al. "Nieżyt nosa-najważniejsze fenotypy i endotypy oraz zasady leczenia." Alergia Astma Immunologia 20.4 (2015).
[3] Sadowska D. Katar jesienny czy alergia? Jak nie przeoczyć pierwszych objawów. Lekarz POZ. 2020;6(4).
[4] https://wylecz.to/uklad-oddechowy/katar-wirusowy-jak-rozpoznac-objawy-i-leczyc/
[5] Krzych-Fałta, Edyta, and Bolesław Samoliński. "Polskie standardy leczenia alergicznego nieżytu nosa." Lekarz POZ 2.1: 58-60.
