Czym jest napięciowy ból głowy?

Napięciowy ból głowy może stanowić nawet 90% wszystkich przypadków bólu głowy. Istnieje bardzo wiele teorii dotyczących mechanizmów jego powstawania, jednak większość z nich potwierdza, iż główną przyczyną dolegliwości jest stres. Niestety rozpoznanie napięciowego bólu głowy nie jest łatwe, a leczenie farmakologiczne często nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Kluczowe znaczenie w terapii i profilaktyce ma m.in. unikanie stresujących sytuacji, prowadzenie aktywnego trybu życia, odpowiednia ilość odpoczynku niezbędnego dla prawidłowej regeneracji organizmu oraz zdrowa dieta.

Napięciowe bóle głowy – co to jest?

Napięciowy ból głowy zaliczany jest do pierwotnych bólów głowy, a więc niespowodowanych żadnymi chorobami lub zmianami strukturalnymi w układzie nerwowym [1]. Patomechanizm dolegliwości nie jest do końca poznany. Przypuszcza się, że jest związany z zaburzeniem przewodzenia bodźców bólowych generowanych przez nieuszkodzoną tkankę – najprawdopodobniej przez włókna mięśniowe mięśni czaszki. Zaobserwowano także, że u osób cierpiących na napięciowe bóle głowy obwodowe receptory są bardziej wrażliwe, przez co łatwo przekazują bodźce bólowe – nawet te o niewielkim nasileniu, które u zdrowych osób nie wywołują żadnych objawów [2].

Napięciowe bóle głowy są najczęściej występującym rodzajem bólu głowy. Szacuje się, że dotyczą nawet 80% populacji ogólnej. W różnych źródłach można spotkać się z rozpowszechnieniem 1,3–85,6%, co wynika z różnic definicji i cech klinicznych napięciowych bólów głowy [2].

Rodzaje napięciowego bólu głowy

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy (ICHD) wyróżnia się kilka podtypów bólów głowy typu napięciowego w zależności od częstotliwości ich występowania. Są to [2]:

• rzadki epizodyczny napięciowy ból głowy – dolegliwości bólowe pojawiają się rzadziej niż raz w miesiącu,
• częsty epizodyczny napięciowy ból głowy – dolegliwości są obecne przez 1-14 dni w miesiącu i powtarza się to przez ponad 3 miesiące,
• przewlekły napięciowy ból głowy – ból napięciowy jest obecny więcej niż 15 dni w miesiącu i powtarza się to przez ponad 3 miesiące.

Przy przewlekłych bólach głowy typu napięciowego czas trwania dolegliwości wynosi od kilku godzin do kilku dni. Zdarza się także, że ból trwa nieprzerwanie i towarzyszą mu nudności [2].

U większości osób stwierdza się występowanie rzadkich epizodycznych napięciowych bólów głowy, które mają łagodny przebieg i nie wpływają istotnie na pogorszenie jakości życia. Postać przewlekła dotyczy 2–3% chorych i może trwać nawet przez kilka lat, ponieważ zwykle sprawia trudności w leczeniu [1].

Objawy napięciowego bólu głowy

Napięciowy ból głowy najczęściej odczuwany jest przede wszystkim w okolicy czoła i skroni, ale bardzo często obejmuje całą głowę. Pojawia się charakterystyczne uczucie “ściągania” w obu skroniach lub w okolicy potylicy. To dość specyficzny ból, który opisywany jest przez pacjentów jako stały, obustronny, rozlany lub gniotący. Często jest też określany “tępym”. Niektórzy zgłaszają ucisk okolicy głowy. Początkowo nie jest intensywny, ale narasta z czasem, niekiedy aż do poziomu bólu migrenowego. Trwa od pół godziny do kilku dni. Może nasilać się pod wpływem wysiłku lub emocji.

Co ważne, przy napięciowym bólu głowy występuje stosunkowo mało charakterystycznych objawów klinicznych, co przyczynia się do wielu problemów diagnostycznych, a niekiedy wręcz uniemożliwia postawienie rozpoznania i wczesne podjęcie odpowiedniego leczenia.

Oprócz specyficznego bólu głowy mogą pojawiać się też inne objawy, takie jak m.in.:

• zaburzenia snu,
• napięcie emocjonalne,
• zespół chronicznego zmęczenia,
• nadwrażliwość na hałas,
• osłabienie apetytu,
• niekiedy nudności i wymioty,
• światłowstręt,
• uczucie lęku i depresji.

Szacuje się, że u ok. 30-80% osób dotkniętych napięciowym bólem głowy pojawia się również wzmożone napięcie mięśni karku i mięśni przykręgosłupowych odcinka szyjnego. Pacjenci mogą mieć problemy z rozluźnieniem wyżej wymienionych partii mięśniowych i rozładowaniem napięcia. Bardzo wielu chorych skarży się też na dolegliwości natury psychologicznej, takie jak m.in. obniżony nastrój, objawy depresyjne, odczuwanie zaniepokojenia, niewyjaśnionego zdenerwowania, a nawet lęku.

Napięciowy ból głowy – przyczyny

Przyczyny napięciowego bólu głowy są wieloczynnikowe, a etiologia samego bólu nie została do końca poznana. Najtrafniejszą teorią, wyjaśniającą podłoże dolegliwości, stanowi tzw. model biopsychospołeczny. Zakłada on, że napięciowy ból głowy jest spowodowany przez równoczesne, niekorzystne oddziaływanie czynników biologicznych, fizjologicznych i psychiczno-społecznych.

Czynniki biologiczne obejmują procesy fizjologiczne zachodzące w układzie nerwowym, a także hormonalnym, immunologicznym i autonomicznym. Wiele mówi się o zaburzeniu równowagi między sygnałami docierającymi z układów obwodowych a ich interpretacją w układzie ośrodkowym [3].

Napięciowy ból głowy przy nerwicy

Napięciowy ból głowy może pojawić się w konsekwencji zaburzeń nerwicowych, ale także stanowić czynnik wywołujący nerwicę. Osoba, która cierpi na nieustanny ból głowy, może w końcu zacząć skrajnie obawiać się o swoje zdrowie, nieustannie odczuwać napięcie i towarzyszące mu uczucie zmęczenia, zdenerwowania czy lęku. Problemy natury psychicznej bardzo szybko mogą “zaatakować” również ciało, czyli głowę, a także żołądek (tzw. nerwica żołądka) lub serce (tzw. nerwica serca).

Nerwica objawiająca się dolegliwościami cielesnymi, czyli np. bólem głowy, może wynikać z predyspozycji genetycznych, ale także czynników psychofizycznych. To poważna choroba, która może zdestabilizować funkcjonowanie organizmu i znacznie obniżyć jakość życia. Zaburzenia nerwicowe zaburzają sposób myślenia o świecie i sobie, sferę percepcji i emocji. Podstawowym objawem nerwicy jest permanentny lęk i niepokój, które stawiają organizm w stanie ciągłej gotowości i napięcia. Dolegliwości fizyczne, w tym napięciowy ból głowy, są więc zupełnie naturalną reakcją na “chorobę duszy”.

To, co dzieje się w naszym umyśle, bardzo szybko znajduje odzwierciedlenie w reakcjach fizjologicznych ciała, podobnie jak dolegliwości somatyczne mogą wywoływać złe samopoczucie. Może powstawać wiele zmian czynnościowych w pracy narządów, mimo braku typowych zmian organicznych. U jednych osób nerwica będzie objawiać się napięciowym bólem głowy, u innych przybierze postać kołatania serca czy bólu żołądka. Nie do końca wiadomo, dlaczego tak jest. Być może ma to związek z indywidualnymi cechami osobowości, rodzajem stosowanych przez chorego mechanizmów obronnych lub sposobem reagowania na stres.

Ból głowy typu napięciowego – kiedy udać się do lekarza?

Zalecane jest, aby skonsultować napięciowe bóle głowy z lekarzem, który wykluczy inne możliwe przyczyny nieprzyjemnych dolegliwości bólowych. Wizyta u specjalisty jest wskazana szczególnie, gdy:

• ból głowy pojawia się często,
• bóle głowy trwają kilka dni,
• występują silne bóle głowy,
• ból głowy zakłóca codzienne funkcjonowanie,
• ból głowy powoduje pogorszenie jakości życia,
• dolegliwości bólowe nie ustępują po zastosowaniu leków przeciwbólowych,
• bólowi głowy towarzyszą inne niepokojące objawy (np. wymioty, gorączka, omdlenia).

Diagnostyka napięciowych bólów głowy

Rozpoznanie napięciowego bólu głowy stawiane jest na podstawie wywiadu medycznego oraz badania przedmiotowego, w którym lekarz nie stwierdza deficytu neurologicznego i innych nieprawidłowości. U niektórych osób niektóre punkty na głowie (najczęściej w okolicy skroni) wykazują zwiększoną wrażliwość na ucisk.

Nie ma badań obrazowych i laboratoryjnych, które mają zastosowanie w diagnostyce napięciowych bólów głowy. Lekarz może je jednak zlecić, gdy konieczne jest wykluczenie innych przyczyn dolegliwości (np. obecne są dodatkowe objawy [2]).

Napięciowy ból głowy – jak leczyć?

Terapia stosowana przy napięciowym bólu głowy najczęściej opiera się na leczeniu niefarmakologicznym i farmakologicznym. Niestety w przypadku tej dolegliwości same leki nie wystarczą, a wręcz w przypadku długotrwałego stosowania mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie. Niezbędne jest więc kompleksowe działanie.

Niefarmakologiczne leczenie napięciowych bólów głowy

Kluczowym aspektem jest ustalenie i wyeliminowanie czynnika przyczyniającego się do powstawania bólu. Przykładowo, jeśli powodem jest stres psychiczny lub fizyczny, zaleca się stosowanie technik relaksacyjnych lub psychoterapię; jeśli ból głowy następuje pod wpływem niedożywienia, niezbędne jest wprowadzenie zdrowej, racjonalnej diety itd.

Metody niefarmakologiczne zalecane są każdemu pacjentowi cierpiącemu z powodu napięciowego bólu głowy. Obejmują one m.in. [2]:

• elektromiografię (tzw. EMG biofeedback) – jest to metoda, która polega na podawaniu pacjentowi sygnałów zwrotnych o zmianach stanu fizjologicznego organizmu, dzięki czemu może on nauczyć się świadomie modyfikować funkcje organizmu i panować nad napięciem mięśniowym,
• psychoterapię typu poznawczo-behawioralnego (trening relaksacyjny),
• fizjoterapię,
• akupunkturę.

Dodatkowo zaleca się zmianę stylu życia. Chorzy na napięciowy ból głowy powinni unikać sytuacji stresowych i nadużywania wszelkiego rodzaju używek. Bardzo często konieczna jest zmiana diety na zdrową i pełnowartościową, a także regularne uprawianie sportu i jak najczęstsze przebywanie na świeżym powietrzu. Wspomagająco można stosować również zioła w różnej postaci, zarówno w postaci naparów, przypraw, jak i olejki eteryczne używane podczas kąpieli czy masaży. Są one bezpieczne dla zdrowia, dlatego mogą być używane długotrwale, a jednocześnie działają łagodząco i uśmierzająco na najbardziej uporczywe dolegliwości.

Napięciowy ból głowy – leki

Farmakologia w napięciowych bólach głowy stosowana jest wyłącznie doraźnie w sytuacjach, gdy pojawiają się incydenty bólowe. Najczęściej są to niesterydowe leki przeciwbólowe, takie jak m.in. ibuprofen, ketoprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy czy diklofenak [2]. Podobne efekty terapeutyczne można uzyskać stosując paracetamol [2]. Dawkowanie leków powinno być adekwatne do indywidualnych potrzeb pacjenta i wynikać z wcześniejszych konsultacji z lekarzem.

Lekarze niekiedy oprócz farmakologii doraźnej zalecają również farmakologiczne leczenie zapobiegawcze. Najczęściej obejmuje ono pacjentów z postacią przewlekłą napięciowego bólu głowy oraz cierpiących na bardzo częste epizody choroby. W zapobieganiu dolegliwościom znalazły zastosowanie m.in. leki przeciwdepresyjne [2]. Warto pamiętać jednak, że efekty terapii farmakologicznej bardzo często są niewielkie, więc należy bardzo dokładnie, najlepiej w porozumieniu z lekarzem, rozważyć płynące z nich korzyści i możliwe skutki uboczne.

Źródła:

1. M. Chochowska i in., Napięciowe bóle głowy a zespół bólu mięśniowo-powięziowego. Część I. Klasyfikacja, etiopatogeneza, kryteria diagnostyczne, Hygeia Public Health 2015, nr 50, 283-287.
2. M. Siemiński, Napięciowe bóle głowy w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, t. 11, nr 6, 255–262.
3. A. Waś, S. Tucholska, Napięciowe bóle głowy – aspekty psychologiczne, Neurologia Dziecięca 2011, t. 20, nr 41, 115-119.