Wybierając się w podróż do egzotycznych krajów, wielu z nas zastanawia się, jak uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, które mogą skutecznie zepsuć wymarzony urlop. Biegunka podróżnych, zwana również zemstą faraona czy klątwą Montezumy, dotyka nawet 30-70% osób podróżujących do krajów o niższym standardzie sanitarno-higienicznym. Jest to najczęstsza choroba układu pokarmowego, która dotyka turystów. Poznaj jej przyczyny, charakterystyczne objawy oraz sposoby zapobiegania i leczenia, aby cieszyć się bezproblemową podróżą.
Czym jest biegunka podróżnych?
Biegunka podróżnych to zespół objawów żołądkowo-jelitowych, który pojawia się podczas pobytu w obcym kraju lub krótko po powrocie z podróży. Najczęściej dotyka turystów odwiedzających kraje tropikalne, regiony Azji Południowo-Wschodniej, Ameryki Łacińskiej, Afryki czy Bliski Wschód. Jest to reakcja organizmu na kontakt z nowymi, nietypowymi dla niego patogenami.
Większości przypadków biegunka podróżnych ustępuje samoistnie po 3-5 dniach. Jednak w niektórych sytuacjach może prowadzić do poważnego odwodnienia i wymagać specjalistycznego leczenia. Szczególnie narażone są dzieci i osób starszych, osoby z obniżoną odpornością oraz cierpiące na choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca czy choroby zapalne jelit.
Główne przyczyny biegunki podróżnych
Biegunka podróżnych jest najczęściej spowodowana różnymi czynnikami zakaźnymi. W około 80-90% przypadków jej przyczyną są bakterie, które dostają się do organizmu wraz z zanieczyszczoną wodą lub żywnością. Do najczęstszych patogenów wywołujących biegunkę podróżnych należą:
Bakterie enterotoksyczne E. coli (ETEC) – odpowiedzialne za około 50% przypadków biegunki podróżnych. Te szczepy E. coli wytwarzają toksyny, które zaburzają wchłanianie wody i elektrolitów w jelitach.
Bakterie z rodzaju Campylobacter – druga co do częstości przyczyna zakażenia przewodu pokarmowego, szczególnie popularna w Azji.
Salmonella i Shigella – bakterie często obecne w zanieczyszczonej wodzie i niedogotowanym jedzeniu, powodujące ostre zakażenia przewodu pokarmowego.
Charakterystyczne objawy biegunki podróżnych
Objawy biegunki podróżnych pojawiają się zwykle w ciągu pierwszego tygodnia pobytu w nowym miejscu, często już w pierwszych 3-4 dniach po przyjeździe. Do głównych objawów należą nagłe i częste oddawanie luźnego stolca (co najmniej 3 razy w ciągu doby), skurcze i ból brzucha o różnym nasileniu, nudności i wymioty, wzdęcia i dyskomfort w jamie brzusznej, podwyższona temperatura ciała lub wysoka gorączka, a także utrata apetytu i ogólne osłabienie organizmu.
W zależności od czynnika wywołującego, objawy biegunki mogą mieć różne nasilenie. Wyróżnia się trzy stopnie ciężkości. Łagodna biegunka to luźne stolce bez dodatkowych objawów ogólnoustrojowych, nie zaburza codziennych aktywności. Umiarkowana biegunka charakteryzuje się częstszym oddawaniem stolca z towarzyszącymi skurczami brzucha, gorączką i ogólnym osłabieniem, które ogranicza aktywność. Ciężka biegunka to bardzo częste oddawanie wodnistego stolca, silne wymioty, wysoka gorączka, znaczne dolegliwości bólowe, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie.
Czas trwania biegunki jest różny – w większości przypadków objawy ustępują samoistnie po 3-5 dniach. Jeśli jednak objawy utrzymują się ponad tydzień, mogą świadczyć o poważniejszym zakażeniu lub innej chorobie, wymagającej profesjonalnej diagnozy i leczenia.
Jak zapobiegać biegunce podróżnych?
Profilaktyka biegunki podróżnych opiera się przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny i ostrożności w spożywaniu posiłków i płynów. Podstawową zasadą jest picie wyłącznie wody butelkowanej lub przegotowanej oraz unikanie kostek lodu w napojach, które często wykonane są z nieprzegotowanej wody. Należy unikać surowych warzyw i owoców, których nie można obrać ze skórki - warzywa powinny być gotowane, a owoce samodzielnie obrane tuż przed spożyciem. Warto jeść tylko dobrze przygotowane, gorące posiłki i unikać potraw stojących długo w temperaturze pokojowej.
Zachowaj szczególną ostrożność wobec potraw od ulicznych sprzedawców, zwłaszcza jeśli nie masz pewności co do warunków ich przygotowania. Dbaj o regularne i dokładne mycie rąk wodą z mydłem lub używaj żeli do dezynfekcji rąk, szczególnie przed jedzeniem i po wyjściu z toalety. Unikaj kąpieli w wodzie nieznanego źródła, takiej jak jeziora czy rzeki, które mogą być zanieczyszczone.
Warto rozważyć profilaktyczne przyjmowanie probiotyków (szczepy Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii) kilka dni przed i w trakcie wyjazdu, co może wzmocnić odporność jelit. Przed wyjazdem do krajów wysokiego ryzyka dobrze jest skonsultować się z lekarzem medycyny podróży, który może zalecić odpowiednią profilaktykę farmakologiczną.
Leczenie biegunki podróżnych
W większości przypadków biegunka podróżnych ustępuje samoistnie bez specjalistycznego leczenia. Jednak właściwe postępowanie może złagodzić objawy i skrócić czas trwania dolegliwości. Najważniejszym elementem leczenia jest odpowiednie nawodnienie organizmu. Należy pić dużo płynów, najlepiej roztwory elektrolitowe (dostępne w aptekach jako saszetki do rozpuszczenia w wodzie). W przypadku braku gotowych preparatów można przygotować domowy roztwór, mieszając litr przegotowanej wody z 6 łyżeczkami cukru i pół łyżeczki soli.
W leczeniu biegunek pomocne mogą być adsorbenty (węgiel aktywowany, kaolin), które wiążą w jelitach toksyny bakteryjne i zmniejszają ich wchłanianie. Leki przeciwbiegunkowe, takie jak loperamid (Imodium), mogą być stosowane w łagodzeniu objawów, ale tylko u dorosłych i w przypadku biegunki bez gorączki i krwi w stolcu. Nie powinny być stosowane u dzieci poniżej 12 roku życia ani przy podejrzeniu biegunki infekcyjnej wywołanej przez inwazyjne bakterie.
Probiotyki zawierające określone szczepy bakterii (Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii) mogą skrócić czas trwania biegunki i łagodzić jej objawy. Antybiotyki są zalecane tylko w ciężkich przypadkach, przy wysokiej gorączce, krwi w stolcu lub gdy objawy utrzymują się dłużej niż 3-5 dni. Najczęściej stosowane są azytromycyna, ciprofloksacyna lub rifaksymina, ale zawsze po konsultacji z lekarzem.
Kiedy szukać pomocy lekarskiej?
Choć większość przypadków biegunki podróżnych ustępuje samoistnie, istnieją sytuacje wymagające pilnej konsultacji lekarskiej. Należy zwrócić się o pomoc medyczną, gdy występuje wysoka gorączka (powyżej 39°C) utrzymująca się ponad dobę, gdy w stolcu pojawia się krew lub śluz, gdy biegunce towarzyszą silne, nieustępujące bóle brzucha. Konsultacja lekarska jest również niezbędna przy objawach odwodnienia (suche usta, zmniejszone oddawanie moczu, zawroty głowy), gdy objawy biegunki utrzymują się ponad 5-7 dni mimo stosowania leczenia, a także gdy biegunka występuje u małych dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych lub z chorobami przewlekłymi.
Szczególnie niebezpieczne może być odwodnienie u dzieci i osób w podeszłym wieku, dlatego w tych grupach wiekowych należy szybciej reagować i szukać pomocy medycznej.
Naturalne sposoby łagodzenia dolegliwości
Oprócz standardowego leczenia, warto znać naturalne sposoby łagodzenia objawów biegunki podróżnych. Pomocna może być dieta lekkostrawna, oparta na gotowanym ryżu, sucharkach, bananach i gotowanych warzywach korzeniowych. Wielu podróżników poleca również napar z suszonych czarnych jagód, które mają właściwości ściągające i przeciwbiegunkowe. Herbata miętowa lub imbirowa może łagodzić nudności i wspomagać trawienie.
Amol – tradycyjny preparat ziołowy – może przynieść ulgę przy dolegliwościach żołądkowych towarzyszących biegunce. Zawarte w nim olejki eteryczne (miętowy, anyżowy, goździkowy) działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, zmniejszając ból brzucha i wspierając procesy trawienne. Kilka kropli amolu można dodać do herbaty lub wody.
