Polska to jeden z najbardziej zanieczyszczonych krajów w Europie. Każdorazowo podczas smogu oddziały kardiologiczne i pulmonologiczne odnotowują zwiększoną liczbę przyjęć chorych. Wzrasta również liczba interwencji pogotowia ratunkowego. Smog negatywnie wpływa nie tylko na zdrowie, ale nawet może skracać długość naszego życia. Niestety w przypadku zanieczyszczeń środowiska naturalnego w znacznym stopniu sami jesteśmy sobie winni.
W tym artykule przedstawiamy, jaki jest wpływ smogu na zdrowie. Pokazujemy również, jak skutecznie chronić się przed smogiem i jak zapobiegać chorobom spowodowanym przez smog.
Co to jest smog?
Smog jest nienaturalnym i toksycznym zjawiskiem atmosferycznym, a za jego występowanie w przyrodzie odpowiada przede wszystkim człowiek. Powstaje w wyniku wymieszania się powietrza z zanieczyszczeniami znajdującymi się w dymie i spalinach. Słowo "smog" powstało z połączania angielskich słów "smoke", czyli dym, oraz "fog" - mgła. W praktyce smog rzeczywiście przypomina mgłę lub wielką chmurę zanieczyszczeń zawieszonych nad dużymi aglomeracjami miejskimi.
Smog składa się przede wszystkim ze szkodliwych związków chemicznych, takich jak tlenki siarki i tlenki azotu, oraz substancji stałych, czyli m.in. pyłów i kancerogennych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Te ostatnie związki powstają przede wszystkim z węgla, ropy naftowej i jej pochodnych — asfaltu, koksu i benzyny. Długotrwały kontakt z nimi może prowadzić m.in. do zmian nowotworowych, chorób układu oddechowego, osłabienia układu odpornościowego i niewydolności nerek i wątroby.
Najbardziej szkodliwe dla zdrowia są pyły zawieszone. To cząsteczki stałe, ale na tyle niewielkie, że z łatwością przedostają się z naszego układu oddechowego do układu krążenia. Obecnie w smogu największy udział mają pyły PM2,5 oraz PM10.
Jak powstaje smog?
Substancje toksyczne, które przyczyniają się do powstawania smogu, przedostają się do atmosfery głównie w wyniku indywidualnego ogrzewania gospodarstw domowych. Zagrożenie dla środowiska naturalnego stanowi ogrzewanie domów i mieszkań przy pomocy pieców spalających, w których stosowane są takie paliwa, jak koks, węgiel i drewno, a nierzadko również odpadki i śmieci emitujące najwięcej WWA i pyłów zawieszonych. Co ważne, zanieczyszczenia pochodzące z ogrzewania domów, określane również jako tzw. niska emisja, stanowią aż 83% udziału stężenia PM10 w powietrzu. Również za wydzielanie wydzielania benzo(a)pirenu odpowiedzialni są przede wszystkim właściciele pieców spalających. Paradoksalnie wielkie fabryki, koksownie czy transport drogowy w znacznie mniejszym stopniu przyczyniają się do powstawania smogu.
Gdzie jest smog?
W porównaniu z innymi krajami europejskimi Polska znajduje się w naprawdę kiepskiej sytuacji pod względem zanieczyszczeń. Stężenie trujących substancji w atmosferze znacznie przekracza ogólnie przyjęte normy. Oddychamy zanieczyszczonym powietrzem, co bezpośrednio wpływa na nasze zdrowie, kondycję i dobre samopoczucie. W rankingu 50 miast z najgorszym powietrzem w Unii Europejskiej polskie miasta uplasowały się na aż 33 pozycjach, a aż siedem znajduje się w pierwszej dziesiątce! Zaliczamy do nich m.in. Kraków, Żywiec, Rybnik, Suchą Beskidzką, Pszczynę itd.
Najgorsza sytuacja pod względem smogu panuje w województwach małopolskim i śląskim, gdzie nadal wydobywany jest węgiel kamienny, a mieszkańcy mają dostęp do stosunkowo tanich gatunków węgla. Niestety w większości przypadków wybierany jest węgiel najgorszej jakości, m.in. miał czy muł węglowy, w których znajduje się najwyższa zawartość popiołu i siarki.
Warto dodać, że tworzeniu się smogu sprzyja położenie miast w dolinie, duża wilgotność powietrza, zamglenie oraz brak wiatru. Najbardziej narażone na zanieczyszczenia są oczywiście zurbanizowane ośrodki miejskie oraz wielkie aglomeracje.
Jaki jest wpływ smogu na zdrowie człowieka?
Niestety nawet krótkotrwały kontakt ze smogiem ma niekorzystny wpływ na nasze zdrowie. Zanieczyszczone powietrze może powodować m.in.:
- Podrażnienie gardła spojówek, krtani, tchawicy
- łagodne, przemijające stany zapalne płuc
- permanentne zmęczenie
- spadek tolerancji wysiłku
Na smog szczególnie narażone są osoby cierpiące na astmę i POCHP, ponieważ kontakt z zanieczyszczeniami może prowadzić do zaostrzenia objawów, w skrajnym przypadku nawet ze skutkiem śmiertelnym.
Badania WHO wskazują, że zanieczyszczenia powietrza mogą nawet w 30% podwyższać ryzyko wystąpienia nowotworów, takich jak rak płuca, zatok, jamy ustnej, gardła i krtani, przełyku, a nawet nerek. Długotrwały kontakt ze smogiem może również prowadzić do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP).
Bardzo groźne dla naszego zdrowia są pyły zawieszone, przede wszystkim PM2,5. Jak już zostało wspomniane, ich niewielkie cząsteczki bez trudu przedostają się do naczyń płucnych, a następnie całego układu krwionośnego. W znacznym stopniu przyczyniają się do wystąpienia takich schorzeń, jak m.in. choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca. Najbardziej narażone na działanie pyłów są osoby z chorobą wieńcową, a także ludzie po 65. roku życia, osoby otyłe, osoby cierpiące na cukrzycę czy przewlekłe choroby układu oddechowego.
Co więcej, osoby zamieszkujące tereny o stężeniu zanieczyszczeń w powietrzu przekraczającym normy mogą być narażone na ryzyko szybszego starzenia się układu nerwowego, a co za tym idzie chorób Alzheimera i Parkinsona czy demencji. Jest to spowodowane przede wszystkim długotrwałym oddziaływaniem na organizm dwutlenku azotu i drobnych cząsteczek pyłów. Substancje zawarte w smogu mogą też powodować problemy z płodnością, alergie i zaburzenia pracy wątroby.
Smog jest szczególnie niebezpieczny dla zdrowia dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych, chorych ze schorzeniami układu oddechowego oraz alergików.
Jak chronić się przed smogiem?
Nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować zanieczyszczeń z naszego życia, jednak możemy chronić się przed ich negatywnym wpływem na nasze zdrowie poprzez m.in. odpowiednią dietę, stosowanie masek antysmogowych i oczyszczaczy powietrza, a nawet hodowanie roślin, które w naturalny sposób oczyszczają powietrze.
- Dieta “antysmogowa”. Dieta, która pomoże zminimalizować efekty oddziaływania zanieczyszczonego powietrza na organizm, powinna być bogata w kwasy omega-3, które znajdują się m.in. w oleju rybnym, orzechach, migdałach, maśle, oleju rzepakowym, nasionach lnu i pestkach dyni. Podobne właściwości wykazuje także witamina B6 (kasza gryczana, kurczak, indyk, papryka czerwona, ziemniaki) i B12 (mięso, ryby, mleko, jaja, wędliny, sery). Jak najczęściej należy sięgać po produkty bogate w witaminę C (dzika róża, rokitnik, czarna porzeczka, natka pietruszki, czerwona papryka, brukselka) i witaminę E (nasiona słonecznika, orzechy laskowe, pestki dyni, migdały). W diecie “antysmogowej” nie może zabraknąć również brokułów, brukselki i kapusty, czyli warzyw zawierająych silny przeciwutleniacz, sulforafan, który pobudza do działania detoksykujące enzymy, skutecznie eliminujące szkodliwe substancje z organizmu.
- Oczyszczacze powietrza. Jakość powietrza można poprawić, stosując nowoczesne urządzenia — oczyszczacze. Ich zadaniem jest nie tylko oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń przedostających się z zewnątrz, ale również drobnoustrojów chorobowych, pyłków, grzybów pleśni, kurzu i roztoczy. Wybierając oczyszczacz powietrza, należy jednak zwrócić uwagę na zastosowane w nich filtry, ponieważ to od nich zależą główne właściwości wybranego urządzenia.
- Rośliny. Człowiek zanieczyszcza przyrodę, a to właśnie ona przychodzi nam na ratunek, pozwalając skutecznie radzić sobie z konsekwencjami naszych nieodpowiedzialnych działań. Rośliny w wyniku fotosyntezy pobierają z powietrza dwutlenek węgla, oddając tlen. Co więcej, neutralizują dwutlenek siarki i metale ciężkie, takie jak miedź, kadm, ołów i cynk. Z tego też powodu powinniśmy zabiegać o to, aby w naszym otoczeniu znajdowało się jak najwięcej drzew, trawników, pnączy, ogrodów i zielonych dachów. W mieszkaniach warto hodować rośliny doniczkowe.
Jaka maska na smog?
W Chinach i Japonii maski antysmogowe są stosowane powszechnie, w naszym kraju wciąż bywają traktowane ze sporym dystansem. Warto jednak pamiętać, że maski antysmogowe skutecznie chronią przed przedostawaniem się do organizmu szkodliwych pyłów. Niestety nie wszystkie maski są skuteczne. Należy wybierać te modele, które wyposażone zostały w specjalny filtr uniemożliwiający przedostawanie się pyłu PM2,5. Co więcej, filtr należy wymieniać co dwa tygodnie lub w sytuacji, gdy przed upływem tego terminu zmieni się jego barwa z białej na szarą. Maski antysmogowe chronią przed pyłem średnio w 95% (zgodnie z informacją producentów).
Smog — jak zapobiegać chorobom?
W przypadku krótkotrwałego kontaktu ze smogiem najlepiej sprawdzą się przede wszystkim maski, które w skuteczny sposób mogą zredukować ilość przedostających się wraz z wdychanym powietrzem zanieczyszczeń. Niestety najbardziej narażone na działanie smogu są osoby, które na co dzień zamieszkują tereny o najwyższym stopniu zanieczyszczeń w powietrzu. W tym przypadku zaleca się nie tylko zastosowanie wszelkich środków mogących nas uchronić przed skutkami wdychania substancji trujących, ale przede wszystkim wykonywanie regularnych badań profilaktycznych. To bardzo ważne szczególnie w przypadku osób cierpiących na choroby przewlekłe, astmę, alergię, osób starszych, a także kobiet w ciąży lub planujących zajście w ciążę. Kluczowe znaczenie ma w tym przypadku profilaktyka nowotworowa.
