Niestrawność to nieproszony gość, który często pojawia się przy polskich stołach. W większości przypadków świadczy o tym, że nasz organizm nie jest w stanie poradzić sobie z trawieniem zbyt dużej ilości nieodpowiednich pokarmów. Niekiedy jednak może wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne związane z przewodem pokarmowym.
Co to jest niestrawność?
Niestrawność, czyli dyspepsja (dosłownie “złe trawienie”), to uczucie dyskomfortu w okolicach splotu słonecznego, w górnej części brzucha. Wiąże się z szeregiem nieprzyjemnych dolegliwości, takich jak uczucie pełności, zgaga, wzdęcia itd. U większości osób występuje okresowo, np. po zbyt obfitych posiłkach lub w wyniku zjedzenia ciężkostrawnych potraw, może mieć również charakter przewlekły.
Niestrawność możemy podzielić na czynnościową i organiczną. Dolegliwości czynnościowe są wywołane spożywaniem nieodpowiednich potraw i niekorzystnymi nawykami żywieniowymi. Może występować zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Niestrawność organiczna, ujawniająca się przede wszystkim u dorosłych po 45. roku życia (bardzo rzadko u dzieci) jest wywołana chorobami, takimi jak m.in.: wrzody żołądka, wrzody dwunastnicy, choroba refluksowa, zapalenie trzustki, zapalenie żołądka, rak żołądka, rak przełyku.
Niestrawność – objawy
Do typowych objawów niestrawności zaliczamy:
- nieprzyjemne uczucie pełności w brzuchu (uczucia zalegania pokarmu w żołądku, przepełnienia),
- wczesne uczucie sytości
- bóle lub pieczenie w nadbrzuszu
- skurcze żołądka
- nudności i wymioty
- zgaga i odbijanie
- uczucie cofania się pokarmu
- wzdęcia i gazy
- biegunka
Prawidłowa dieta przy niestrawności
Osoby borykające się z problemem niestrawności powinni przede wszystkim zmienić swoje przyzwyczajenia związane z przygotowywaniem posiłków oraz codziennym spożywaniem potraw. Przede wszystkim należy jeść regularnie i spokojnie, zaczynając od porządnego, lekkiego śniadania. Bezwzględnie trzeba unikać objadania się, nawet w okresie świątecznym czy podczas przyjęć należy rozsądnie dawkować sobie pożywienie.
Zaleca się również ograniczenie spożywania tłuszczu. Smażenie i grillowanie lepiej zastąpić duszeniem bez wcześniejszego obsmażania, pieczeniem lub gotowaniem na parze. Tłustą śmietanę zamienić na odtłuszczony jogurt, a ciasta i ciasteczka - na owoce.
Bardzo ważne jest również wprowadzenie do codziennej diety produktów bogatych w błonnik, który przyspiesza pasaż jelitowy i zmniejsza wchłanianie tłuszczu. Błonnik znajduje się przede wszystkim w warzywach, owocach, otrębach pszennych, płatkach owsianych i produktach pełnoziarnistych. Należy też wypijać przynajmniej 1,5 - 2 litry płynów na dobę. Ich podstawowym źródłem powinna być woda mineralna (najlepiej niegazowana, jeśli pojawiły się wzdęcia).
Jeśli mimo usilnych starań dopadnie nas niestrawność, warto sięgnąć po naturalne sposoby, czyli zioła. Z pomocą przychodzą ziołowe herbatki, napary, nalewki, krople. Najlepiej sprawdza się w mięta pieprzowa, melisa lekarska, kminek zwyczajny, mniszek lekarski. Można też wybrać gotowe preparaty ziołowe, np. Amol, który pomaga złagodzić dolegliwości trawienne (dyspeptyczne), czyli np. niestrawność i wzdęcia.
10 smacznych przyczyn niestrawności
- Czosnek. Niestrawność po czosnku pojawia się u bardzo wielu osób. Zawiera w sobie substancje FODMAP, czyli węglowodany o krótkim łańcuchu, które nie są trawione przez niektóre osoby. Dodatkowo jest bogaty we fruktany, które mogą powodować dolegliwości u osób z zespołem jelita drażliwego.
- Cebula. Wykazuje działanie podobne jak czosnek, więc u niektórych osób również może przyczyniać się do dolegliwości związanych z niestrawnością.
- Ser żółty i sery pleśniowe. To bardzo tłuste produkty, dlatego mogą pojawiać się problemy z ich trawieniem. Lepiej zastąpić je lekkimi serami białymi.
- Grzyby. Niestrawność po grzybach pojawia się przede wszystkim u osób o wrażliwym żołądku. Problemy mogą jednak ujawnić się właściwie u każdego po spożyciu za dużej porcji grzybów lub potraw grzybowych przygotowanych w wersji smażonej.
- Jabłka. Chociaż jabłka to skarbnica witamin, niestety nie każdemu służą. Przy dużych ilościach spożywanych owoców może pojawić się niestrawność, wzdęcia, ból brzucha, co wynika z procesów fermentacyjnych zachodzących w organizmie. Jeśli borykamy się z problemem niestrawności po jabłkach, najlepiej ograniczyć się do spożywania maksymalnie 1-2 owoców dziennie.
- Tłusta kiełbasa. Najczęściej pojawia się na naszych stołach przy okazji tradycyjnych świąt, a także przyjęć towarzyskich. Chętnie dodawana z żurku czy jedzona z tzw. wiejskim chlebem. Niestety u bardzo wielu osób prowadzi do niestrawności, objawiającej się przede wszystkim mocną zgagą.
- Produkty smażone na głębokim tłuszczu. Niestety to najczęstsza przyczyna niestrawności. Potrawy ociekające tłuszczem mogą prowadzić do dyskomfortu nawet u osób, które rzadko skarżą się na dolegliwości żołądkowe. Po zjedzeniu potraw tego rodzaju oprócz uczucia ciężkości i pełności, może pojawiać się także ból brzucha, zgaga, wzdęcia.
- Tradycyjne dania, takie jak bigos czy flaki. Niestety nie są to sprzymierzeńcy naszych żołądków. Te ciężkostrawne potrawy bardzo często przyczyniają się do niestrawności. Jeśli więc zamierzamy przygotować potrawy tego rodzaju, najlepiej doprawić je majerankiem, tymiankiem lub koperkiem, ponieważ zioła usprawniają pracę jelit i zmniejszają ewentualne bóle brzucha.
- Majonez. Nikt nie wyobraża sobie wielkanocnych jajek czy tradycyjnych sałatek jarzynowych bez majonezu. Niestety tłusty, zimny sos to wyzwanie dla naszego żołądka. Może przyczyniać się do wzdęć i zgagi.
- Czekolada. U ludzi zdrowych nie powinna powodować dolegliwości. Niestety osoby, które mają tendencję do niestrawności i dolegliwości żołądkowych, powinny unikać tej smacznej przekąski, gdyż może ona prowadzić do zaostrzenia objawów.
Inne przyczyny niestrawności
Niestrawność powodowana jest nie tylko przez nieodpowiednie potrawy, ale również sposób, w jaki spożywamy codzienne posiłki oraz inne czynniki niesprzyjające żołądkowi. Do przyczyn dolegliwości trawiennych zaliczamy również m.in.:
- spożywanie za dużych ilości pokarmów jednocześnie (przejadanie się)
- zbyt szybkie jedzenie
- spożywanie pokarmów krótko przed zaśnięciem
- zbyt mała ilość przyjmowanych płynów
- nieregularne posiłki
- spożywanie alkoholu
- stres
- palenie papierosów
- nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak aspiryna, ibuprofen, diklofenak, naproksen
- problemy natury psychicznej
- zaburzenia flory bakteryjnej
- nadmiar lub niewystarczająca ilość kwasów żołądkowych
Co oprócz diety możesz pomóc złagodzić objawy niestrawności?
Ryzyko niestrawności zwiększa się również w przypadku sięgania po używki, dlatego należy zrezygnować z picia alkoholu i palenia papierosów. Ponadto warto zadbać o odpowiednią ilość snu, który jest potrzebny do regeneracji organizmu i unikanie stresu.
W przypadku stresującego trybu życia warto pomyśleć o metodach, które pomagają radzić sobie ze stresem. Mogą być to:
- techniki relaksacyjne (np. joga, tai-chi)
- regularna aktywność fizyczna na łonie natury
- podejmowanie prób zachowania codziennej rutyny (natłok zmian może potęgować stres)
- znalezienie czasu na hobby
- szukanie wsparcia społecznego
- zdrowa dieta, która wspiera funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego
- przyjmowanie suplementów diety z adaptogenami (substancjami, które zwiększają zdolności adaptacyjne organizmu w odpowiedzi na niekorzystne warunki środowiskowe – źródłem adaptogenów są m.in. różeniec górski, witania ospała, żeń-szeń, cytryniec chiński)
W niektórych przypadkach objawy ze strony układu pokarmowego nie ustępują pomimo odpowiedniej diety, unikania używek i zastosowaniu metod do radzenia sobie ze stresem. W takich sytuacjach warto skonsultować się z lekarzem, który zbierze szczegółowy wywiad, zleci badania (np. przeprowadzenie USG jamy brzusznej) i ustali co spowodowało złe samopoczucie.
Jak ustalić, co spowodowało objawy dyspepsji?
Objawy dyspepsji mogą być spowodowane błędami w diecie, stresem, nieodpowiednią podażą płynów, nadużywaniem alkoholu czy paleniem papierosów. Jednak w niektórych przypadkach dolegliwości przewodu pokarmowego świadczą o chorobie. Aby wykluczyć poważniejsze schorzenia należy skonsultować się z lekarzem. Specjalista przeprowadzi diagnostykę, a następnie zdecyduje o właściwym leczeniu niestrawności.
Choroby przewodu pokarmowego, które mogą być przyczyną niestrawności
Jakie choroby rozwijające się w przewodzie pokarmowym mogą powodować objawy niestrawności? W przypadku dyspepsji organicznej są to m.in.:
- choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy
- przewlekłe zapalenie trzustki
- choroby nowotworowe (szczególnie rak żołądka)
- choroba refluksowa przełyku
- przewlekłe zapalenie dróg żółciowych
Inne przyczyny ma dyspepsja czynnościowa. Mechanizm jej powstawania nie jest do końca znany, ale przypuszcza się, że za rozwój choroby może odpowiadać np. osłabiona reakcja przewodu pokarmowego na pewne bodźce zewnętrzne.
Przyczyny niestrawności są bardzo różne, dlatego sam wywiad lekarski może nie wystarczyć do postawienia diagnozy. W niektórych przypadkach lekarz zleca również badania laboratoryjne krwi i stolca, a także badania obrazowe (np. USG jamy brzusznej).
Po ustaleniu, że zgłaszane dolegliwości to objawy niestrawności wdrażane jest leczenie. Jego przebieg zależy od tego, co spowodowało dyspepsję. Jeśli u jej podłoża leży choroba refluksowa przełyku leczenie niestrawności polega na podawaniu leków zobojętniających kwas żołądkowy, a także stosowaniu zaleceń żywieniowych. Obejmują one m.in. wyeliminowanie z diety produktów o wysokiej zawartości tłuszczu, ostrych przypraw).
Stosowanie odpowiedniej diety, która nie obciąża przewodu pokarmowego i nie podrażnia błony śluzowej, która go wyściela jest zalecane również w innych chorobach powodujących dyspepsję. W przypadku wrzodów żołądka lub dwunastnicy zaleca się dietę łatwo strawną z ograniczeniem tłuszczów zwierzęcych, ostrych przypraw, soli, potraw smażonych i małą ilością błonnika pokarmowego.
Niestrawność bywa lekceważona i uznawana za "zwykłe" bóle brzucha czy wzdęcia, które należą do dość powszechnych dolegliwości. Faktycznie, może okazać się, że ich przyczyną jest zbyt szybkie jedzenie posiłku, nieregularne spożywanie posiłków czy nieodpowiednie nawodnienie organizmu. Jednak warto mieć na uwadze, że nie zawsze tak się dzieje. Warto skonsultować się z lekarzem, który ustali czy objawy niestrawności nie wynikają z choroby przewodu pokarmowego.
